همه چیز در مورد تقویم جلالی ( گاه‌شماری جلالی )

در طول تاریخ، تقویم های مختلفی برای شمارش روزها و محاسبه هر سال در نظر گرفته شده است. از تقویم مایا تا تقویم میلادی؛ همگی با هدف یکسان ساخته شده اند و در نهایت تعداد کمی از این تقویم ها در دنیای امروزی مورد استفاده قرار می گیرند. تقویم جلالی که به عنوان گاه شماری جلالی نیز شناخته می شود، یکی از دقیق‌ ترین و پیشرفته‌ ترین تقویم‌ های خورشیدی جهان است، که در ادامه مطلب همه چیز در مورد تقویم جلالی، به معرفی و شرح آن می پردازیم، پس با ما همراه باشید.

تقویم جلالی چیست و چگونه ساخته شده است؟

تقویم جلالی یا گاه‌شماری جلالی، یکی از دقیق‌ ترین و بهترین تقویم‌ های خورشیدی جهان به شمار می رود که در سال ۴۵۷ هجری شمسی به دستور ملکشاه سلجوقی، پادشاه وقت ایران، با همکاری گروهی از دانشمندان از جمله عمر خیام، ابوسعید سجزی، عبدالرّحمن خازنی و دیگر ریاضی‌دانان و منجمان بزرگ آن دوره تدوین شد. این تقویم به افتخار سلطان جلال‌الدین ملکشاه “جلالی” نامیده شد. هدف اصلی از ایجاد این گاه‌شماری، اصلاح نواقص تقویم‌های قبلی، به‌ویژه تقویم قمری و تقویم یزدگردی بود. چرا که این تقویم ها از دقت کافی برخوردار نبود و در روند کار افرادی مانند کشاورزان، چالش هایی ایجاد کرده بود. 

گاه‌شماری جلالی بر پایه حرکت واقعی خورشید در آسمان و عبور آن از نقطه اعتدال بهاری طراحی شده و برای اولین بار و در این تقویم لحظه تحویل سال از نظر نجومی به درستی محاسبه شده بود. حتی در معرفی گاه شماری آتیکی و مایا نیز می توان دریافت که تقویم های دیگر دقت این گاه شماری را نداشته و از نقص های بیشتری در مقایسه با آن برخوردار بودند. به عبارت دیگر، آغاز سال در این تقویم دقیقاً همان لحظه تحویل سال است که خورشید از استوای سماوی عبور کرده و وارد برج حمل می‌شود. از این رو این تقویم در برابر تقویم های قدیمی تر، نسخه ای کامل و دقیق شمرده می شد، تا حدی که دقت محاسبه روزها در آن را از تقویم گریگوری نیز کامل تر می دانند.

ساختار هر سال در تقویم جلالی 

در تقویم جلالی، هر سال 365 روز دارد و برخی سال ها کبیسه هستند که در این موارد یک روز دیگر به آن ها اضافه خواهد شد. اما یک تفاوت بزرگ میان گاه شماری جلالی و تقویم هایی که سال کبیسه در آن ذکر شده است، وجود دارد، اینکه در تقویم جلالی سال کبیسه بر اساس محاسبات تعیین می شود و مانند تقویم گریگوری، هر چهار سال یک بار نیست. در برخی موارد ممکن است این سال کبیسه هر چهار سال یک بار یا هر پنج سال یک بار باشد که محاسبات نجومی در تعیین این مورد به کار می روند.

ماه ها در گاه شماری جلالی و تفاوت آن با تقویم گریگوری

گاه شماری جلالی یک تقویم خورشیدی است و 12 ماه را به خود اختصاص داده است. شش ماه اول سال 31 روزه، پنج ماه دوم سی روزه و آخرین ماه 29 روزه است. البته با توجه به محاسبه سال کبیسه در این گاه شماری، هر چهار یا پنج سال یک بار، اسفند ماه نیز مانند دیگر ماه های نیمه دوم، 30 روز خواهد داشت. احتمال خطا در تقویم جلالی یک در 3770 سال است در صورتی که تقویم میلادی(گریگوری) درصد خطای بالاتری دارد و یک روز در 3330 سال خطا دارد. از این رو تقویم جلالی از نظر بسیاری از منجمان و دانشمندان، تقویمی با دقت بالا شناخته می شود. ماه ها در گاه شماری جلالی به ترتیب زیر هستند و روزهای ماه با تقویم گریگوری متفاوت است:

• فروردین (31 روزه) : 21 مارس تا 20 آپریل
• اردیبهشت (31 روزه) : 21 آپریل تا 21 می
• خرداد (31 روزه): 22 می تا 21 ژوئن
• تیر (31 روزه): 22 ژوئن تا 22 جولای
• مرداد(31 روزه): 23 جولای تا 22 آگوست
• شهریور(31 روزه): 23 آگوست تا 22 سپتامبر
• مهر (30 روزه): 23 سپتامبر تا 22 اکتبر
• آبان (30 روزه): 23 اکتبر تا 21 نوامبر
• آذر(30 روزه): 22 نوامبر تا 21 دسامبر
• دی (30 روزه): 22 دسامبر تا 20 ژانویه
• بهمن (30 روزه): 21 ژانویه تا 19 فوریه
• اسفند(29 روزه): 20 فوریه تا 20 مارس

نقش عمر خیام در طراحی تقویم جلالی

گرچه تقویم جلالی حاصل کار گروهی از دانشمندان بوده، ولی نقش عمر خیام، ریاضی‌ دان، فیلسوف و شاعر بزرگ ایرانی، از همه برجسته‌تر است. به همین دلیل بسیاری از افراد، حکیم خیام را سازنده اصلی این تقویم می دانند. او با بهره‌گیری از دانش ریاضی و ستاره‌شناسی، در تعیین لحظه دقیق تحویل سال و طراحی ساختار کلی این گاه‌شماری، سهم مهمی ایفا کرد. خیام بعدها در کتاب خود به نام نوروزنامه، به برخی جزئیات مربوط به این تقویم اشاره کرده است.

تقویم جلالی در ایران

در حال حاضر تقویم یا گاه شماری جلالی، اصلی ترین پایه تقویم خورشیدی یا همان تقویم هجری شمسی است. همان طور که در بررسی تفاوت سال شمسی و قمری دقت تقویم هجری شمسی ذکر شده است. تقویم هجری شمسی از جهات بسیاری با تقویم جلالی شباهت دارد و امروزه همچنان به عنوان تقویم اصلی در ایران مورد استفاده قرار می گیرد.دولت ایران در سال 1304 هجری شمسی، تقویم هجری شمسی که تمام جزئیات آن بر پایه تقویم جلالی بود، به عنوان تقویم رسمی کشور معرفی کرد. از این رو شمارش ماه ها، روزها و… دقیقا مشابه با گاه شماری جلالی تعریف شده است. تفاوت اصلی این تقویم با گاه شماری حکیم خیام، تعدادی از محاسبات پیچیده نجومی است که بر اساس قواعد مشخص تری صورت می گیرد.

نتیجه گیری

تقویم جلالی نه تنها یک دستاورد علمی عظیم در تاریخ ایران و جهان است، بلکه نمادی از پیشرفت علمی و فرهنگی ایرانیان در دوران قرون وسطی به‌شمار می‌رود. ترکیب دقت ریاضی، مشاهده نجومی و درک عمیق از حرکت زمین و خورشید، این تقویم را به یکی از شاهکارهای تاریخ گاه‌ شماری تبدیل کرده است. در حال حاضر نیز، تقویم رسمی ایران همچنان بر پایه اصول تقویم جلالی استوار است، و این نشان از تداوم میراث علمی آن دوران دارد.