جشن تیرگان چیست؟ | تاریخ دقیق + تاریخچه و آداب و رسوم

زمانی که برگ به برگ تقویم 1404 را ورق می‌زنیم متوجه خواهیم شد که جشن‌های سنتی زیادی در گوشه و کنار ایران در تاریخ‌های خاص برگزار می‌شوند. یکی از محبوب‌ترین آنها جشن تیرگان است که هر سال توسط زردتشتیان و سایر ایرانیان در 13 تیرماه برگزار می‌شود. در چنین روزی آرش کمانگیر بر فراز قله دماوند رفته و تیر معروفش را برای تعیین کردن مرز ایران و توران پرتاب کرده است. امروزه هم در چندین شهر کشورمان این جشن برگزار می‌شود. از این رو اگر می‌خواهید بدانید جشن تیرگان چیست و چه تاریخچه و آداب و رسومی دارد در ادامه همراه ما باشید.

تاریخچه جشن تیرگان

در مورد تاریخچه این جشن نظرات مختلفی وجود دارد که در ادامه با آنها اشاره می‌کنیم.

• ابوریحان بیرونی در کتاب آثار الباقیه خود جشن تیرگان را روز بزرگداشت نویسندگان دوره باستان معرفی کرده است. همچنین در روایات دیگر از ابوریحانی بیرونی آمده است که تیرگان روزی است که شاه ایران یعنی کی خسرو بعد از شست و شوی خود در چشمه ناپدید شده است. با این حال روزی به عنوان روز قلم 1403 نیز در تیرماه به منظور بزرگداشت کاتبان تعیین شده است.
• در بعضی از روایات آمده است که در این روز آرش کمانگیر تیر معروف خود را از بالای کوه دماوند پرتاب کرده و تیر پس از عبور از کوه‌ها و دشت‌ها بر تنه درخت گردو در کنار رودخانه جیحون نشسته است. از آن پس آن قسمت را مرز ایران و توران معرفی کرده و هر سال به یاد این اتفاق روز 13 تیر را جشن می‌گیرند.
• در بعضی دیگر از روایات آمده است که این جشن مربوط به فرشته باران یا تیشتر است. تیشتر فرشته باران بوده که در 10 روز اول ماه در شکل جوانی 15 ساله در می‌آید، در 10 روز دوم به شکل یک گاو نر و در 10 روز سوم به شکل اسب در می‌آید.

آداب و رسوم جشن تیرگان

برگزاری جشن تیرگان در بعضی از شهرهای کشور مخصوصا در میان زردتشتیان رواج دارد. این جشن تابستانی زیبا مانند جشن خردادگان، جشن چهلم نوروز، جشن میانه بهار، جشن آبانگاه، جشن سروشگان و جشن فروردینگان از آداب و رسوم زیبایی برخوردار است که در ادامه با آنها آشنا خواهیم شد.

• گرفتن فال کوزه: یک روز قبل از جشن دختری جوان کوزه‌ای سبز رنگ را پر از آب می‌کند و بین مردم می‌چرخد تا هر کسی که هر آرزویی داشته باشد نشانی از خود مانند سنجاق، انگشتر سر، سکه و وسایلی از این قبیل در کوزه بیاندازد. دخترک کوزه را زیر درخت کاج می‌گذارد و در روز جشن، پیران جمع شعری را خوانده تا جوابی برای آرزوی هر کس باشد. سپس دختر دستش را درون کوزه کرده و نشان هر کس را به خودش پس می‌دهد.
• پاشیدن آب بر یکدیگر: یکی دیگر از آداب و رسوم‌های این جشن پاشیدن آب بر یکدیگر برای از بین بردن گرمای هوای تیر ماه است. در این جشن آب از اهمیت زیادی برخوردار است، بنابراین جشن را همیشه کنار رودخانه یا چشمه برگزار می‌کنند.
• خوردن مواد غذایی: چون که مردم در گذشته کمبود خوراکی داشته‌اند، در جشن تیرگان به یاد گذشته گندم پخته شده را از قبل آماده کرده و در این جشن سرو می‌کنند.
• دستبند تیر و باد: در ابتدای مراسم هر کس آرزویی داشته باشد، دستبندی بافته شده از هفت رنگ پارچه را بر دست خود بسته و پس از نه روز آن دستبند را به دست باد سپرده تا آرزوی آن را با خود ببرد. به این دستبند تیر و باد گفته می‌شود.

جشن تیرگان کی و در چه شهرهایی برگزار می‌شود؟

جش تیرگان در روز 13 تیر مصادف با روزی که آرش کمانگیر بر فراز قله دماوند رفت و تیر را از کمان پرتاب کرد. جالب است بدانید با اینکه تاریخ این جشن 13 تیر ماه است، ولی اغلب شهرها آن را در تاریخ‌های دیگری برگزار می‌کنند. در ادامه با جشن تیرگان در استانهای مختلف آشنا خواهیم شد.

• استان گیلان: در گیلان جشن تیرگان به نام «تیرماه سینزه» در فهرست میراث معنوی کشور به ثبت رسیده است.
• استان مرکزی: این جشن در استان مرکزی به عنوان اولین جشن تیرگان ایران در دی ماه 1389 در فهرست میراث معنوی کشور ثبت شده است.
• استان مازندران: در مازندران این جشن در شب 13 آبان برگزار شده و به نام «تیر ماه سیزده شو» مشهور است.
• سنگسر: اهالی سنگسر به این جشن «تیر موای سیزده» می‌گویند و در 22 آبان برگزار می‌کنند و برای این جشن نوعی شیرینی به نام «سیزده تامو» می‌پزند.
• اصفهان: مردم ارامنه در اصفهان در 13 ژانویه جشنی با یاد جشن تیرگان برگزار می‌کنند.

سخن پایانی

گاه شماری ایرانی مخصوصا سررسید 1404 در هر ماهی از سال، خاطره‌ای ارزشمند از فرهنگ اصیل ایرانی برایمان به همراه دارد. جشن تیرگان هم یکی از مراسم‌های ملی با آداب و رسوم مختلف در فصل تابستان است. این مراسم نشان دهنده پیشینه تاریخی ملت ایران است. تقویم 1404 ما پر است از روزهایی که پدران ما با انجام آداب و رسوم خاصی زندگی را جشن می‌گرفتند هنوز هم به گذشت قرن‌ها، ایرانیان با برپایی این جشن‌ها به بزرگداشت آیین پدران خود می‌پردازند. ما در این مطلب شما را با یکی از جشن‌های باستانی ایرانی یعنی جشن تیرگان آشنا کردیم. اگر شما هم از جشن تیرگان خاطره خاصی دارید خوشحال می‌شویم با ما و همراهان واحد سالنامه گاموت به اشتراک بگذارید.