نقش تقویم در فرهنگ های مختلف: از تقویم مایا تا تقویم شمسی

انواع تقویم های مختلف جهان؛ رایج‌ترین تقویم کدام است؟

همان طور که هر کشوری تاریخ اختصاصی خود را دارد و هر جای این کره خاکی، فرهنگ‌های مختلفی وجود دارد، تقویم هر کشور نیز با دیگری متفاوت است. در واقع حتی کشورهایی که از یک نوع سالنامه مانند تقویم میلادی استفاده می‌کنند، مناسبت های متفاوتی دارند. ممکن است یک روز از تقویم در کشوری مانند ژاپن، یک جشن مهم و تاریخی باشد اما در دیگر کشورهای جهان، تنها یک روز عادی به شمار رود! این دقیقا یکی از نشانه هایی است که نقش تقویم های مختلف جهان را توجیه می‌کند. در ادامه تعدادی از انواع تقویم در جهان را به شما معرفی می‌کنیم، پس با ما همراه باشید.

تقویم های ایرانی

قرن هاست که تقویم کشور ما، تقویم هجری شمسی است. با اینکه طی صد سال اخیر، بیشتر کشورهای جهان تقویم میلادی را با گاه شماری های قدیمی جایگزین کرده و گاه شماری‌های کشور خود را کنار گذاشته‌‍اند، اما ایران و کشورهایی مانند افغانستان، نپال و… همچنان تقویم های اختصاصی خود را استفاده می‌کنند. با توجه به قدمت و تاریخ کشورمان، تقویم های ایرانی گوناگونی وجود دارد؛ آن ها تنوع زیادی دارند و هر یک از آن‌ها بر اساس ویژگی‌های خاص خود در تاریخ و فرهنگ ایران استفاده می‌شوند. انواع تقویم ایرانی عبارتند از:

• تقویم شمسی
• تقویم اوستایی
• تقویم زرتشتی
• تقویم کردی
• تقویم تبتی – ایرانی

1- تقویم هجری شمسی (تقویم جلالی): تقویم شمسی، که به آن تقویم جلالی هم گفته می‌شود، تقویم رسمی ایران است و مبنای آن گردش زمین به دور خورشید است. سال های تقویم شمسی 365 روزه هستند و هر چهار سال یک بار یک روز بیشتر به عنوان سال کبیسه به انتهای ماه اسفند اضافه می‌شود. شروع تقویم شمسی مصادف با سال 622 میلادی در تقویم گریگوری قدیمی بوده و نام ماه های تقویم شمسی، در اصل نام امشاسپندان یا الهه های کهن ایرانی است. در این تقویم 4 فصل سه ماهه و هفته ها به صورت 7 روزه هستند.

2- تقویم ایرانی باستان (تقویم اوستایی): استفاده از این تقویم به دوران هخامنشیان و ساسانیان بازمی گردد. در این تقویم نیز هر سال دارای 12 ماه است و در نهایت 5 روز اضافی در پایان هر سال وجود دارد.

3- تقویم زرتشتی: این تقویم که متعلق به زرتشتیان و دین زرتشت است نیز مانند تقویم اوستایی  12 ماه دارد و در نهایت 5 روز به نام پنجه به انتهای آن اضافه می‌شود.

4- تقویم کردی: تقویم کردی یک تقویم سنتی مورد استفاده برخی از کردهای ایران است. این تقویم شباهت زیادی به تقویم هجری شمسی دارد اما نام برخی از ماه ها و مناسبت ها در آن متفاوت است.

5- تقویم تبتی – ایرانی: این تقویم در برخی از مناطق شرقی ایران رایج بوده و  ترکیبی از تقویم شمسی و بودایی است.

تقویم های میلادی

تقویم میلادی رایج ترین تقویم حال حاضر در سطح جهان است. بیش از صد کشور جهان از این تقویم به عنوان تقویم ثابت و اصلی خود استفاده می‌کنند. تغییرات زیادی در ساختار تقویم میلادی یا تقویم گریگوری رخ داده است تا به شکل امروزی تبدیل شود. با این حال این تقویم نیز مانند تقویم های مختلف جهان، سال کبیسه دارد و روزهای کبیسه در آن محاسبه شده است. در حال حاضر این تقویم نیز در کشورمان مورد استفاده قرار می‌گیرد اما به صورت رسمی جایگزین تقویم شمسی نشده است. در ادامه انواع تقویم میلادی را معرفی می‌کنیم:

تقویم یولیانی (Julian Calendar)

تقویم یولیانی توسط ژولیوس سزار در سال ۴۵ پیش از میلاد معرفی شد و تا سال ۱۵۸۲ به عنوان تقویم اصلی در اروپا مورد استفاده قرار می‌گرفت. این تقویم بر اساس یک سال ۳۶۵ روزه و هر چهار سال یک بار یک سال کبیسه (۳۶۶ روزه) تنظیم شده بود. با این حال، تقویم یولیانی دقیقا با گردش زمین به دور خورشید هماهنگ نبود و سالانه حدود ۱۱ دقیقه خطا داشت، که به مرور باعث می‌شد تاریخ‌ها جابجا شوند. به همین دلیل پس از مدتی دستخوش تغییرات جدیدی شد.

 تقویم گریگوری (Gregorian Calendar)

تقویم گریگوری که امروزه تقویم رسمی اکثر کشورهای جهان است، در سال ۱۵۸۲ توسط پاپ گریگوری سیزدهم معرفی شد. این تقویم برای اصلاح خطای تقویم یولیانی طراحی شد و تفاوت اصلی آن در محاسبه سال کبیسه بود. تنظیم این تقویم به گونه‌ای بود که برخی اشتباهات تقویم یولیانی را درست کرد و باعث هماهنگی بهتر با گردش زمین به دور خورشید شد. اکثر کشورهای کاتولیک به سرعت این تقویم را پذیرفتند، اما برخی کشورهای پروتستان و ارتدوکس در سال‌های بعد به این تقویم روی آوردند.

 

تقویم اصلاح‌شده میلادی (Revised Julian Calendar))

این تقویم در سال ۱۹۲۳ توسط برخی کلیساهای ارتدوکس شرقی به عنوان اصلاح تقویم یولیانی معرفی شد. این تقویم به نحوی طراحی شده که تا سال ۲۸۰۰ میلادی تقریباً با تقویم گریگوری هم‌زمان است و از همان قوانین برای تعیین سال کبیسه استفاده می‌کند. برخی کلیساهای ارتدوکس، مانند کلیسای ارتدوکس یونان، از این تقویم برای تعیین تاریخ‌های مذهبی استفاده می‌کنند.

 تقویم عبری میلادی (Anno Domini)

در کنار تقویم‌های رسمی گریگوری و یولیانی، در برخی جوامع مسیحی تقویمی با نام Anno Domini) سال‌های پس از میلاد) مورد استفاده قرار می‌گیرد که تولد حضرت عیسی مسیح را به عنوان مبدأ قرار می‌دهد. این تقویم به معنای واقعی تقویم جداگانه‌ای نیست، بلکه روشی برای نام‌گذاری سال‌ها در چارچوب تقویم‌های یولیانی و گریگوری است. با این حال تقویم عبری میلادی نیز در میان تقویم های مختلف جهان همچنان جایگاه خود را حفظ کرده است.

تقویم میلادی فرانسه (French Revolutionary Calendar)

در دوران انقلاب فرانسه در سال ۱۷۹۳، تقویم انقلابی فرانسه معرفی شد که تلاش می‌کرد تقویم میلادی سنتی را با یک تقویم سکولار جایگزین کند. این تقویم شامل ۱۲ ماه ۳۰ روزه بود و هر ماه به دهه‌های ۱۰ روزه تقسیم می‌شد. این تقویم برای حدود ۱۲ سال به کار رفت، اما سرانجام ناپلئون آن را لغو کرد و فرانسه به تقویم گریگوری بازگشت، همان طور که دیگر کشورها نیز رفته رفته به سمت تقویم گریگوری آمدند.

تقویم های باستانی؛ از تقویم هندو تا تقویم مصری

تقویم های باستانی همان گاه شماری های کهن هستند که به عنوان اولین نسخه های تقویم در دسترس انسان ها قرار گرفتند. این گاه شماری ها اهمیت بالایی دارند، چرا که رویدادهای تاریخی یک کشور  یا منطقه خاص، به واسطه آن ها نگهداری می‌شد و نسل های بعدی هم به این مشخصات دسترسی داشتند. از طرفی تقویم های باستانی با فرهنگ و داستان ها در آمیخته بود؛ به همین دلیل برای مردم ارزش بالایی داشت. در ادامه چند مورد از تقویم های باستانی جهان را معرفی می‌کنیم:

تقویم مایا و نقش آن در فرهنگ مایایی

تقویم مایا در اصل تقویم یکی از تمدن های قدیم آمریکایی است که از اسرارآمیزترین تقویم های جهان به شمار می‌رود. در معرفی تقویم مایا سه تقویم با دوره‌های زمانی چرخه بلند مدت، تقویم کامل و تقویم 260 روزه وجود دارد که هر یک تفاوت هایی با یکدیگر دارند. به طور کلی تقویم مایا از سیستمی پیچیده برخوردار است و نحوه تنظیم گاه شماری در آن با دیگر تقویم ها متفاوت است.

تقویم هندو

تقویم هندو نوعی تقویم بر پایه چرخه های قمری و خورشیدی است که در مقایسه با دیگر تقویم های باستانی پیچیده به نظر می رسید. این تقویم نیز مانند دیگر تقویم های مختلف جهان دارای 12 ماه در هر سال است و نوع تنظیم این تقویم بر پایه گردش ماه به دور زمین است. در تقویم هندو هر ماه به دو بخش نیمه روشن و نیمه تاریک تقسیم می شود که بخش روشن آن را شوکلا پاکشا و بخش تاریک آن را کریشنا پاکشا می نامند. ماه های تقویم هندو 29 یا 30 روزه است و روزهای کبیسه نیز در آن لحاظ شده است.جشن سال نوی تقویم هندو نیز جشنی به نام جشن دیوالی است.

تقویم بربری (آمازیغی)

تقویم بربری، یا همان تقویم آمازیغی، توسط قوم بربر یا آمازیغ که در شمال آفریقا (مراکش، الجزایر، لیبی و تونس) زندگی می‌کنند، مورد استفاده قرار می‌گیرد. این تقویم بر اساس تقویم کشاورزی طراحی شده است و هنوز در برخی مناطق بربری‌نشین رواج دارد. پایه این تقویم همان تقویم یولیانی است که نسخه اصلاح نشده تقویم گریگوری بود. سال نوی این تقویم با نام سال نوی آمازیغی مصادف با تاریخ 12 ژانویه در تقویم بربری است. این جشن سال نو، به مناسبت شروع سالی جدید و فراوانی محصولات کشاورزی و زراعی گرفته می‌شود.

تقویم مصری

تقویم مصری یکی از قدیمی‌ترین تقویم‌های خورشیدی بود که توسط تمدن مصر باستان استفاده می‌شد. در آن دوران علم نجوم به حدی پیشرفت کرده بود که مصریان بتوانند تقویم نجومی و کاملی را بسازند. ساختار این تقویم نیز به صورت 12 ماه 30 روزه و 5 روز اضافی در انتهای سال بود. این تقویم تأثیر زیادی بر تقویم‌های مختلف جهان مانند تقویم یولیانی و گریگوری داشت. این تقویم در هماهنگی چرخه های کشاورزی و محاسبه زمان وقوع سیل در رود نیل نیز تنظیم شده بود.

 

تقویم چینی

تقویم چینی یک تقویم قمری-خورشیدی است که در چین و سایر کشورهای آسیای شرقی استفاده می‌شود. این تقویم هنوز برای تعیین تاریخ‌های سنتی و جشن‌هایی مانند سال نو چینی و جشنواره‌های قمری نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد.  ساختار تقویم چینی شامل ۱۲ ماه است که هر ماه ۲۹ یا ۳۰ روز دارد. هر سه سال یک بار، یک ماه کبیسه به تقویم اضافه می‌شود تا با چرخه خورشیدی به صورت کامل هماهنگ شود. یکی از مهم‌ترین رویدادهای مرتبط با این تقویم، “سال نو چینی” است که در ماه ژانویه یا فوریه برگزار می‌شود و با آداب و رسوم گسترده‌ای همراه است.

تقویم شمسی و تأثیر آن در فرهنگ ایرانی

همان طور که در بخش تقویم های ایرانی درباره تقویم هجری شمسی توضیح دادیم، این تقویم از کامل ترین انواع تقویم در جهان شمرده می شود. حتی با وجود تقویم میلادی و جایگزین شدن آن با تقویم های سنتی دیگر کشورها، چاپ تقویم رومیزی اختصاصی بر پایه تقویم شمسی انجام می‌گیرد و  فرهنگ ایران باستان را زنده نگه می‌دارد. جشن های قدیمی ایرانی، رویدادهای تاریخی کشورمان و… همگی در این تقویم جای خود را حفظ کرده‌اند. از این جهت تقویم شمسی با فرهنگ ایران، داستان ها و اسطوره های این سرزمین پیوند خورده است. همان طور که نقش این تقویم، در بسیاری از آثار هنری و سنت های ایرانی قابل مشاهده است.

مقایسه تقویم های مختلف در فرهنگ های جهانی

همان گونه که تقویم هجری شمسی به صورت مستقیم در فرهنگ ایران تأثیرگذار واقع شده است، چنین وضعیتی را نیز می‌توان در تقویم های مختلف جهان نیز مشاهده کرد. برای مثال تقویم چینی، رویدادهای قدیمی کشور چین را نسل به نسل منتقل کرده است و مردم این کشور پس از قرن ها همچنان با مناسبت های قدیمی آشنایی دارند و آن ها را برگزار می‌کنند. تقویم مصری نیز بازتابی از تاریخ مصر باستان و نحوه پیشرفت دانش در روزگار قدیم این سرزمین است.